Visita pastoral a la Diòcesi de Tortosa del
Bisbe PAHOLAC (1314)
[NOTA IMPORTANT: Quan llegim documents antics, cal tenir en copte com estan datats, perquè no és el mateix que siguen “1200 anys de l'Era” que “1200 A.D. o Anno Domini”. El primer calendari citat correspon a l’Era Hispànica i el segon a l’Era Cristiana, que és l'actual. Entre l'un i l'altre hi ha una diferència de 38 anys; així, doncs, si trobem una data referida a “l'Era”, cal convertir-la al calendari actual, restant-li'n 38. Per exemple, l'any 1277 de l'Era Hispànica (que segurament estarà escrita en números romans), es correspondria a l'any 1239 de l’Era Cristiana (perquè 1277-38 = 1239).) |
|
|
El llibre d'aquesta visita s'inicia en la següent data: Anno Domini MCCCXIV et die veneris que fuit III.º kalendas septembris. (divendres, 29 d'agost de 1.314)
1.314 - 1.316 | ||
Die veneris que fuit III.º kalendas setembris | 29 d'agost de 1.314 (divendres) | Inici del llibre |
Die lunis que fuit IIII.º nonas septembris | 4 de setembre (dilluns) | Tortosa (3 parròquies) |
Die veneris que fuit V.º kalendas octobris | 27 de setembre (divendres) | Herbés Jusans |
Die sabbati que fuit IIII.º kalendas octobris | 28 de setembre (dissabte) | Castricaprarum |
III.º kalendas octobris | 29 de setembre (diumenge) | Boxar |
II.º kalendas octobris | 30 de setembre (dilluns) | La Pobla de Benifaçano |
Kalendas octobris | 1 d'octubre (dimarts) | Vallibona |
VI.º nonas octobris | 2 d'octubre (dimecres) | Catí |
V.º nonas octobris | 3 d'octubre (dijous) | Albocàcer |
IIII.º kalendas octobris [serà 'nonas'] | 4 d'octubre (divendres) | Adzaneta |
III.º nonas octobris | 5 d'octubre (dissabte) | Xodos |
Pridie nonas octobris | 6 d'octubre (diumenge) | Vistabella |
Nonas octobris | 7 d'octubre (dilluns) | Cuyla |
VIII.º idus octobris | 8 d'octubre (dimarts) | Benaçal |
VII.º idus octobris | 9 d'octubre (dimecres) | Ares |
VI.º idus octobris | 10 d'octubre (dijous) | Villefranche |
V.º idus octobris | 11 d'octubre (divendres) | Castrifortis |
IIII.º idus octobris | 12 d'octubre (dissabte) | Portell |
III.º idus octobris | 13 d'octubre (diumenge) | Quinqueturrium |
Pridie idus octubris | 14 d'octubre (dilluns) | La Mata |
Eadem die [el mateix dia] | 14 d'octubre (dilluns) | Todolella |
Idus octobris | 15 d'octubre (dimarts) | Forcall |
XVII.º kalendas novembris | 16 d'octubre (dimecres) | Ortells |
XVI.º kalendas novembris | 17 d'octubre (dijous) | Çorita |
XV.º kalendas octobris | 18 d'octubre (divendres) | Xiva |
Die lune que fuit XII.º kalendas novembris | 21 d'octubre (dilluns) | Morelle |
VIII.º kalendas novembris | 25 d'octubre (divendres) | Morelle |
VII.º kalendas novembris | 26 d'octubre (dissabte) | Morelle |
VI.º kalendas novembris | 27 d'octubre (diumenge) | Morelle |
III.º nonas novembris [hauria de ser V.º kalendas] | 28 de novembre? (dilluns) | Morelle |
IIII.º kalendas novembris | 29 d'octubre (dimarts) | Morelle |
VIII.º idus novembris | 6 de novembre (dimecres) | Xert |
VII.º idus novembris | 7 de novembre (dijous) | Canet |
VI.º idus novembris | 8 de novembre (divendres) | La Cènia |
XIIII.º kalendas decembris | 18 de novembre (dilluns) | Benifalleto |
XIII.º kalendas decembris | 19 de novembre (dimarts) | Sancti Vincencii |
Die mercurii XII.º kalendas decembris | 20 de novembre (dimecres) | Tiviça |
XI.º kalendas decembris | 21 de novembre (dijous) | Marçà |
X.º kalendas decembris | 22 de novembre (divendres) | Pinyeres |
IX.º kalendas decembris | 23 de novembre (dissabte) | Garcia |
VIII.º kalendas decembris | 24 de novembre (diumenge) | Cabacers |
VII.º kalendas decembris | 25 de novembre (dilluns) | La Palma |
VI.º kalendas decembris | 26 de novembre (dimarts) | Mayhals |
V.º kalendas decembris | 27 de novembre (dimecres) | Fliyx |
IIII.º kalendas decembris | 28 de novembre (dijous) | Açcó |
III.º kalendas decembris | 29 de novembre (divendres) | Mora |
Pridie kalendas decembris | 30 de novembre (dissabte) | Pinell |
Kalendas decembris | 1 de desembre (diumenge) | Corbera |
IIII.º nonas decembris | 2 de desembre (dilluns) | Fatarella |
III.º nonas decembris | 3 de desembre (dilluns) | Vilalba |
II.º nonas decembris | 4 de desembre (dilluns) | Batea |
Nonas decembris | 5 de desembre (dilluns) | Gandesia |
VIII.º idus decembris | 6 de desembre (dimarts) | Bohot |
VII.º idus decembris | 7 de desembre (dimecres) | Orta |
V.º idus decembris | 9 de desembre (divendres) | Arnes |
IIII.º idus decembris | 10 de desembre (dissabte) | Cretes |
III.º idus decembris | 11 de desembre (diumenge) | Calaceyt |
Pridie idus decembris | 12 de desembre (dilluns) | Caseres |
Idus decembris | 13 de desembre (dimarts) | Arenys |
XVII.º kalendas ianuarii | 16 de desembre (divendres) | Ledó |
XIIII.º kalendas ianuarii | 19 de desembre (dilluns) | Xerta |
La segona part del viatge es fa l'any seguent:
Post hoc die lune que fuit XV.º kalendas decembris | 17 de novembre de 1315 (dilluns) | Emposta |
Die martis, XIIII.º kalendas decembris | 18 de novembre (dimarts) | Uyldecona |
Die mercurii, XIII.º kalendas decembris | 19 de novembre (dimecres) | Valltrayguera |
Die iovis sequenti | 20 de novembre (dijous) | La Jana |
Die iovis, XII.º kalendas decembris | 20 de novembre (dijous) | Sancti Mathei |
Die sabbati, X.º kalendas decembris | 22 de novembre (dissabte) | Salzadella |
Die dominica, IX.º kalendas decembris | 23 de novembre (diumenge) | Coves |
Die lune, VIII.º kalendas decembris | 24 de novembre (dilluns) | Vilanova |
Die martis, VII.º kalendas decembris | 25 de novembre (dimarts) | Bell-loc |
Die iovis, V.º kalendas decembris | 27 de novembre (dijous) | La Serra |
Die veneris, IIII.º, kalendas decembris | 28 de novembre (divendres) | Cabanes |
Die domenica, II.º kalendas decembris | 30 de novembre (diumenge) | Vilafaméç |
Die lune, kalendas decembris | 1 de desembre (dilluns) | Borriol |
Die martis, IIII.º nonas decembris | 2 de desembre (dimarts) | Vila-real |
Die mercurii, III.º nonas decembris | 3 de desembre (dimecres) | Burriana |
Die sabbati, VIII.º idus decembris | 6 de desembre (dissabte) | Almaçora |
XVIIII.º kalendas ianuarii, die dominica | 14 de desembre (diumenge) | Castelló |
XVII.º kalendas ianuarii | 16 de desembre (dimarts) | Castelló |
Die mercuri, XVI.º kalendas ianuarii | 17 de desembre (dimecres) | Benicàcim |
Die veneris, kalendas ianuarii [falta el dia?] | 19? de desembre (divendres) | Albalat |
I, encara s'ha de fer una tercera part per completar el viatge a tota la diòcesi, que es fa, doncs, al llarg de tres anys:
Die dominica, III.º nonas marcii [serà kalendas?] | 28 de febrer? de 1316 (diumenge) | Alcalà |
Die martis qua dicebatur, VI.º nonas marcii | 2 de març (dimarts) | Vinalaròç |
Die mercurii, V.º nonas marcii | 3 de març (dimecres) | Benicastló |
Die iovis, II.º nonas marcii [serà IIIIº nonas] | 4 de març? (dijous) | Paníscola |
Die veneris, III.º nonas marcii | 5 de març (divendres) | Cervaria |
Die sabbati, II.º nonas marcii | 6 de març (dissabte) | Càlix |
Die sabbati, XIII.º kalendas aprilis | 20 de març (dissabte) | Alcores |
Die dominica, XII.º kalendas aprilis | 21 de març (diumenge) | Onda |
Die lune, XI.º kalendas aprilis | 22 de març (dilluns) | Almenara |
Die martis, X.º kalendas aprilis | 23 de març (dimarts) | Xilses |
Die martis | 23 de març (dimarts) | Pobla de Nuules |
En quant als pecadors que van enxampar, hi ha de tot: capellans que no vesteixen com cal, d'altres que vivint en pecat amb alguna dona; jugadors, prestamistes, gent que practicava arts obscures, etc.
TOPÒNIMS CITATS A LES NOSTRES COMARQUES 1314
Abbatia (en Boixar, "et construeretur abbatia cum non sit
aliqua in hoc loco")
BOIXAR
CASTRICAPRARUM
Coratxà
(en Boixar)
El Moll
(en Herbés Jusans, "mutuavit C solidos et ultra C solidos
recepit unum
kafficium tritici de lucro, pro centenario videlicet quod mutuavit hominibus
del Moll M solidos, et hominibus de Herbés Sobirans D solidos et
recipiebat de lucro medium kafficium tritici pro centenario") [La Vega
del Moll, Morella]
HERBÉS
JUSANS
Herbés
Sobirans (en Herbés Jusans)
LA POBLA DE BENIFAÇANO
Mas
Plegats (en Castricaprarum) [també podria ser que
vulgués dir que vivien plegats al mas]
Montnegrell (en Boixar, "venit de partibus extraneis -dyocesis
Cesarauguste-", i dien si eni una altra don allà) [Monegrillo
(Los Monegros)?]
Morella
(en Herbés Jusans)
PERSONES CITADES A LES NOSTRES COMARQUES, 1314
ALDIART/ALDIARTS: Bernardus d'Aldiart/d'Aldiarts (Boxar,
vicarius)
ALÓS:
Poncius d'Álós (Herbés Jusans, vicarius)
BALLESTER: Raimundus Ballester (Boxar, iurati). Bernardus Ballester
(Boxar)
BELSA: Dominicus/Dominico de Belsa (Boxar, "qui venit de partibus extraneis
-dyocesis Cesarauguste- duxit in loco de
Coratxà uxorem et habet aliam a Montnegrell ut intellexerunt")
BERGA:
Guillelmus de Berga (Castricaprarum, iurati)
BEVIURE: Bernardus de Beviure (Herbés Jusans, "habitador
de Herbés Sobirans"); Petrus Beviure (Herbés Jusans)
BONFILL: Dominicus Bonfill (Boxar, iurati)
ÇABATER: Petrus Çabater (Herbés Jusans)
CARDONA: Raimundus Cardona (Castricaprarum)
CERDÀ: Dominicus Cerdà
(Boxar, presbiterum)
CIREROLA: Guillelmus
Cirerola (Castricaprarum); Na
Cirerola (Castricaprarum)
COMPANY: Dominicus Company (Herbés Jusans, iurati); Franciscus Company
(Castricaprarum, "moratur al mas Plegats"); Dulcia (Castricaprarum, "uxor
d'En Company")
ERES:
Raimundus de les Eres (Boxar, "homine de Coratxà")
FALCONERA: Bernardus de
Falconera (Castricaprarum, alcaldus Castri)
FERRIOLS: Berengarius
Ferriols (Boxar, iurati); Nicholau
Ferriols (Boxar)
JOVER: Bernardus Jover (Herbés Jusans, "habitador de
Herbés Sobirans")
MARTÍ: Sancius Martí (Boxar), Asseno (Boxar, "filiam quondam d'En
Sancius Martí")
MAS: Raimundus Mas (Herbés Jusans, "habitador de
Herbés Sobirans"); Guillelmus deç Maç (Castricaprarum, vicarius)
MONTE ALBO: Guillelmus de Mone Albo (Boxar, "homine de Coratxà")
NOGUER: Dominicus Noguer (Castricaprarum, iurati); Ramundet Noguer (Castricaprarum)
ORTÍ: Petrus Ortí (Boxar)
OSSÓ: Berengarius d'Ossó (Castricaprarum)
OTÓ: Dominicus d'Otó (Herbés Jusans, "habitador")
PALLARÉS: Michael
Pallarés (Boxar)
PARÍS: Raimundus París (Castricaprarum, iurati)
PERIÇ DE JUANES: Elvire Periç de
Juanes (Herbés Jusans, "domine de Herbés")
PILES: Bernardus Piles (Boxar, iurati)
PLANELLO: Iohan
Planello (Boxar, "homine de Coratxà")
PRADES: Raimundus de Prades (Herbés Jusans, iustitia); Bernardus Prades
(Boxar, iustitia); Siprés de Prades (Boxar)
RIPOLL: Arnaldus Ripoll (Boxar)
ROCALAURA: Dominicus de
Rocalaura (Boxar, "homine de Coratxà")
SALVADOR: Guillelmus
Salvador (Boxar, "homine de Coratxà")
SEBASTIANI: Dominicus Sebastiani (Herbés Jusans, iurati)
VILANOVA: Petri de Vilanova (Herbés Jusans); Dominga (Herbés Jusans,
"filiam Petri"); Elicssendis Vilanova (Herbés Jusans)
YSONA: En Ysona,
(Castricaprarum), Cardona (Catricaprarum, "filia d'En Ysona que
moratur in manso Plegats)
CÀRRECS I OFICIS CITATS A LA DIÒCESI, 1314:
Religiosos:
archidiaconus (Tortosa)
archipresbiterum (Castricaprarum)
beneficiatus in ecclesia (Tortosa)
canonici (Tortosa)
capellanus (Tortosa)
capellanus parrochialis (Tortosa)
canonie (Tortosa)
clericus coniugatus (Tortosa)
clericus tonsuratus (Tortosa)
decanus (Tortosa)
diachonus (Tortosa), dyachonus (Tortosa)
dominico (Tortosa, Alfandec)
episcopus (Tortosa)
guardiano minorum (Tortosa)
nuntium (Tortosa)
precentor (Tortosa)
presbiter (Tortosa); presbiterum (Boxar)
presbiter capellanus (Tortosa)
prioris (Tortosa, Herbés Jusans)
rector ecclesie (Tortosa)
rectoris (Herbés Jusans), rector (Boxar)
subdiachonus (Tortosa), subdyachonus (Tortosa)
subvicarius (Tortosa)
succentor (Tortosa)
vicario (Tortosa), vicarius (Herbés Jusans, Castricaprarum)
Administratius:
alcaldus Castri (Castricaprarum)
iurati (Boxar)
iustitia (Boxar)
Oficis i altres ocupacions:
corredor (Tortosa, Alfandec)
cursor (Tortosa)
hospitium (Tortosa)
manumissor (Tortosa)
ortolanus (Tortosa)
piscator (Tortosa)
scolaris (Tortosa), scolarem (Herbés Jusans, Boxar)
tutor et curator (Tortosa)
FESTIVITATS CITADES A LA DIÒCESI, 1314:
Omnibus Sanctorum (Herbés Jusans, Boxar)
festum Sant Michaelis (Tortosa)
festo Nativitatis Domini (Tortosa), festo Nativitatis (Boxar)
vigilia Sancti Laurencii (Castricaprarum)
ACUSACIONS A RELIGIOSOS, CITADES A LES NOSTRES COMARQUES,
1314:
(segons qüestionari "contra clericos")
I. Queratur primo si rector facit residenciam personalem. (Residencia personal del rector).
II. Item, si est promotus et si habet literas sue promotionis. (Documentación que acredite su ordenación).
III. Item, si fecit promotius infra annum a tempore collationis sibi facte de dicta ecclesia. (Promoción concedida dentro del año en que obtuvo la colación).
IIII. Item. si decessit aliquis sine confessione, comunione, baptismo vel sancta unctione ob culpam rectoris seu vicarii. (Muerte de algún feligrés sin haber recibido la confesión, la comunión, el bautismo o la unción de enfermos, por negligencia del rector o del vicario).
V. Item, capite ecclesie in quibus usibus expenduntur. (A qué usos destina los ingresos económicos de la iglesia).(
VI. Item, ecclesia si est bene parata in libris et aliis ornamentis. (Iglesia bien dotada de libros y ornamentos litúrgicos).
VII. Item, si tenet assuetos et idoneos servitores. (Servicdores idóneos y habituales que atienden el servicio de la iglesia).
VIII. Item, si servat hospitalitatem. (Deber de la hospitalidad).
IX. Item, si rector et alii clerici vadunt honeste et in decenti habitu et tonsura. (Honestidad en la forma de vestir, uso del hábito talar y en mostrar la tonsura.)
X. Item, si est alquis blasphemus, homicida, sortilegus vel sacrilegus. (Pecados de blasfemia, homicidio, sortilegio o sacrilegio).
XI. Item, si est aliquis hereticum vel credens hereticis vel qui eos recipiat publice vel occulte. Pecados de herejía, creencias heréticas, ocultismo, etc.).
XII. Item, si est aliquis qui teneat publice concubinam. (Pecado de concubinato).
XIII. Item, si est aliquis qui ludat publice ad aleas vel taxillos. (Jugador público, de juegos de azar o juego de dados).
XIIII. Item, si est aliquis negotiator vel usurarius publicus. (Negociante o usurero público).
XV. Item, si est aliquis simoniacus in ordine, vel beneficio vel accipiat pecuniam pro sacramentis. (Simoníaco con su orden sacerdotal, con el beneficio eclesiástico o negocia con la administración de sacramentos).
XVI. Item, si facit bene officium suum a cantico gradum usque ad completorium. (Correcta celebración del oficio divino desde el cántico del gradual hasta el completorio).
XVII. Item, si vicarius qui est in ecclesia habet literas dimisorias a suo episcopo. (Letras dimisorias del obispo exhibidas por el vicario).
XVIII. Item, si per dominum episcopum est comissa cura animarum vicario illius ecclesie. (Cura de almas encomendada por el obispo al vicario).
XIX. Item, si filius rectoris vel vicarii seu alterius presbiteri ministrat eis in altari. (Hijos del párroco, vicario u otro presbítero actuando en el altar).
ACUSACIONS A VEÏNS, CITADES A LA DIÒCESI,
1314:
(segons qüestionari "contra laycos")
I. Primo, queratur si est aliquis solutus vel coniugatus, qui teneat publice concubinam. (Estado civil y práctica del concubinato).
- Dixerunt quod quidam Bernardus de Frexens nomine, coniugatus, tenet publice concubinam uxore dimissa (tras dejar a la esposa). [...] Dixerunt quod Bernardus d'En Frexens, coniugatus, tenent publice uxorem Guillelmi Scrivà in concubinam. (Tortosa)
- Item, quedam mulier nomine (...) habet virum et amansium (esposo y amante) in parrochia Sancti Iacobi.
- Item, dixerunt quod Maymona, uxor cuiusdam nomine (un tal) En Goçalbo Vaquer est vilis mulier (vil mujer) que moratur a Remolins que fuit filia d'En Oller. (Tortosa)
- Item, dixerunt quod Petrus d'Angelanç, oriundus Cesarauguste, tenet publice (públicamente) quandam mulierem (una mujer) qui fuit nutrix (nodriza de) domini Maçot Gener. (Tortosa)
- Item, dixerunt quod quidam piscator nomine En Trilla, tenet publice quandam mulerem nomine Mathianam.
- Item, dixerunt quod Vital Jornet tenet publice concubinam. (Tortosa)
- Item, Bernardus deç Forn, coniugatus, tenet Margaritam uxorem Petri Fuster, qui duxit aliam uxorem in loco de Oliva vel in loco de Denia diocesis Valentine. (Tortosa)
- Dixerunt quod aliqui sunt difamati quod faciunt plures fornicationes (algunos están difamados por hacer varias fornicaciones), videlicet Francdiscus de Bas, Mascharosius Garidelli, Guillelmus Pinyol et Naters. [...] Fuit vocatus Iohannes de Naters de quo fuit dictum facere fornicationes et adulteria et negavit hoc facere publice sed gloriatur multum in verbis iochatoriis tam de mulieribus quam de aliis de quo penituit multum, de quo fuit correctus. (Tortosa, parròquia de Sant Jaume)
- Dixerunt etiam (también) quod dictus Iacobus Botarell consuevit (solía) tenere quandam mulierem, sed (pero) dimisit eam (la dejó). [...] Fuit vocatus Iacobus Botarell et dixit quod verum est quod tenuit quandam mulierem sed in fide sua bene sunt duo anni elapsi dimisit eam nec curat de ipsa. (Tortosa, parròquia de Sant Jaume)
- Dixerunt quod Periconus de Vilalbino tenet publice quondam mulierem nomine Bonetam in vico de Moncada et habuit duos filios ex eadem (de la misma). (Tortosa, 'Alfandicho': Costa de Sant Jaume o Alfandec i la Grassa)
II. Item, si est aliquis uxoratus qui non cohabitat cum uxore propria. (Casados que no cohabitan con su propia esposa).
- Dixerunt quod Vitalis Jornet non cohabitavit uxori sue bene sunt XX anni. (Tortosa, Alfandec)
III. Item, si sunt aliqui coniuncti matrimonialiter in gradu prohibito consanguinatatis vel affinitatis, aut filiationis spiritualis. (Uniones matrimoniales en distintos grados de consanguinidad, afinidad o filiación espiritual).
IIII. Item, si est aliquis usurarius publicus vel qui mutuet XI per XII. (Pecado de usura pública o cambios injustos).
- Dixerunt quod sic de fama, videlicet Berengarius Garidell, Bernardus Michael et filius d'En Barcher et Maymona, uxor Berengarii Carbó. [...] Fuit vocatus Bernardus Michael et negavit expresse se fecisse unquam contractus usurarios et iuravit talia de cetero non committere per se vel interpositam personam. [...] (Tortosa)
- Dixerunt quod Maymona uxor Berengarii Carbó facit contractus usurarios et sortilegia. (Tortosa, Alfandec)
- Dixerunt quod Berengarius Garidelli quando morabatur in parrochia Sancti Iacobi utebatur male (hacía mal uso) de contractibus usuratis diversimode (de diversas maneras). (Tortosa)
- Dixerunt etiam quod uxor quondam d'En Maenita (o Maerata) et Maymona uxor Berengarii Carbó ut dicit faciunt plures contractibus usurarios et uxor Iohannis d'Alcocer similiter et uxor Petri Jordà. [...] Fuit interrogata Altadona de Maerata per iuramentum quibus contractibus utebatur et dixit quod est verum quod vendidit oleum hoc (este) anno ad speram (a fiado) et valebat tunc (en aquel momento) XIIII solidos et accepit pro cantero XV solidos. Sed (pero) dixit creditoribus quando recipit pecuniam si intendebant quod esset ibi usura nec lucrum pessimum quod dicerent quia ipsa nolebat malum lucrum nec pecuniam de peccato, qui responderunt quod non intendebant in illis contractibus esse peccatum et si erat quod totum dimittebant eidem. Fuit sibi iniunctum per iuramentum quod de cetero non utatur. Dixit tamen quod mutuavit (había hecho préstamos) multoties (muchas veces) amicis suis solo amore sub pignoribus. (Tortosa)
- Dixerunt etiam quod Berengarius Cesoliveres et Arnaldus Ferrarii fecerunt contractus usurarios hoc anno videlicet quod vendiderunt triticum quam apportaverant de Sicilia extra civitatem plus quam valeret in civitate [...] Fuit vocatus Berengarius Cesoliveres et fuit interrogatus de contractibus usurariis et dixit quod nunquam talibus usus fuit, est tamen quod Arnaldus Ferrer socius suus vendidit triticum quod apportaverat de Sicilia ad speram non tamen (sin embargo) intendit (sin tener intención de) quod usure intervenerint. Immo ad commune precium quod tunc (entonces) vendebatur (era vendido) dimittebat (se daba a) XII dinarios pro 'faneca'. (Tortosa)
- Dixerunt etiam quod Poncius de Gaylac emit (compró) oleum 'diners adevantats' (con dinero adelantado, a un precio inferior al que tendría más tarde en el mercado) ut dicitur (como se dice) et emit L libras per XL, quas tenebat (que tenía) in tabula [taula del mercat] Michael Sebrià et Dominicus Barcher et filii sui et Mascharosius Nicolai. (Tortosa)
- Item, Amigueta, uxor Iacobi Terreç usuraria et sortilega. [...] Fuit vocatus Michael Poncius de Gaylac et negavit uti (haber utilizado) contractibus usurariis. Immo dixit quod nunquam emit (nunca compró) illas L libras per XL nec unquam audivit dici de hac (esta) causa sed (pero) multotiens (muchas veces) vendit merces suas (sus mercancías) ultra iustum pretium et iuravit de cetero non uti (hacer uso de ello). Dixit preterea (además de eso) quod est paratus (dispuesto) cuicumque querelani (a cualquiera que se queje) de ipso (de él) hac de causa (por esta causa) satisfacere breviter (en breve) et de plano (de manera clara). (Tortosa, Alfandec)
- Item, Dominicus Tiviça et Baptizata, prioris sui (antepasada suya), faciunt contractus usurarius. [...] Fuit vocatus Dominicus Tiviça quod ipse nec per se vel interpositam personam facit nec fecit contractus ubi sit pecatum ipso sciente. Immo est paratus quod si aliquis dicat dedisse eidem aliquas usuras restituere summarie et de plano. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Dominicus Barcher et filii sui et uxor ipsius Dominicus faciunt publice contractus usurarios. [...] (Tortosa, Alfandec)
- Item, Na Rosa de N'Alayx cum filiabus suis faciunt idem. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Raimundus Mathei est usurarius publicus. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Na Covet facit contractus usurarios et filia sua vidua. [...] Fuerunt vocati Berengaria Covet et Gerena filia sua, et negaverunt et dixerunt expresse quod nunquam fecerunt aliquos contractus usurarios nec mutuarunt ultra sortem (prestaron con ánimo de recibir algo) et iurarunt de cetero non facere. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Mascarosius Nicholai et uxor sua faciunt idem et publice. [...] Fuit vocatus Mascharosius Nicholaii et interrogatus quibus contractibus utebatur et dixit quod nunquam mutuavit ad usuras alicui christiano sed mutuavit iudeis a 'meallals', eo quod usuras receperant ab ipso et patre suo videlicet aliame toti. Fuit interrogatus si ipse vel pater suus solverunt toti aliame usuras et dixit quod non, sed pluribus singulariter de aliama. Et dominus episcopus mandavit ei quod a dicta aliama usuras non recipiat, et si recepit quod restituat. Item mandavit ei quod non recipiat usuras ab aliquo iudeo qui a patre suo vel ab ipso usuras non receperit, nec ab illis nec tantam quantitatem quandam ipse et pater suus solverunt et iuravit de cetero non facere contractus usurarios. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Bernardus Grinyó est usurarius manifestus videlicet quod dat 'diners adevantats' pro oleo. [...] Fuit vocatus Bernardus Grinyó et negavit quod sibi fuit oppositum. Immo dixit se esse paratum (más bien estaba dispuesto a) restituere si aliquid peterentur (quitado) ab ipso quod ipse reciperet (de lo que él recibía) de usuris et iuravit quod non faciet unquam (nunca) contractum usurarios. (Tortosa, Alfandec)
- Item, uxor quondam Arnaldi de Lobregat utitur contractibus usarariis. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Mascarosius Riba facit idem et est socius ipsius. [...] Fuit vocatus Mascharosius Riba et dixit se non fecisse contractus usurarios per se nec per alium. Immo dixit se esse paratum satisfacere si aliquis conqueratur de ipso (si alquien se quejaba de él). Concessit tamen (sin embargo) quod vendidit 'farinam' arovam per III solidos cum dimidio (y medio) ad speram sub pignoribus (prenda), non tamen (pero no) accepit ultra quam valeret a 'manvés' (al contado) et iuravit talia non facere de cetero. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Na Martha, soror quondam Martini Correu facit contractus usurarios et vir suus. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Na Brandica est usuraria et Lenona et vir suus usurarius nomine Guillelmus Senmartí. [...] Fuit vocata Na Brandiça et negavit se fecisse aliquod contractum in quo interveniant usure nec alitur illo crimine 'd'alcavoteria' et dixit quod si aliquis conqueratur de ipsa est parata restituire breviter et de plano et iuravit talia de cetero non committere. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Nicholaus Brandiç est usurarius. Item, Bernardus Michaelis. Item, Berengarius Garidelli. Item Iacobus Ugueti. (Tortosa, Alfandec) [...]
- Item, Petrus Gacet facit contractus usurarios videlicet quod vendit animalia plus quam valeant ad speram. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Raimundus Alcanís facit contractus usurarios emendo oleum a 'diners adevantatis' et bladum et mutuat (presta) diner pro dineriis ad usuras.
- Item, Dominicus alias Domingues Benet sicuti Petrus Mascharosii Garidelli olim, facit contractus usurarios. [...] Fuit vocatus Dominicus Benet et dixit quod, cum (cuando) ipse vivisset extra civitatem, uxor sua mutuavit super pignoribus ad usuras ipso ignorante sed (pero) cum ipse revenit fecit restitui dicta pignora sine lucro et concessit (admitió) emisse oleum a 'diners adevantats' pretio IIII solidos et aliquam quantitatem IIII solidos cum dimidio. Interrogatus quantum extimat quod valeat in festo Navitateis Domini, in quo termino ipse debet recipere dictum oleum et dixit quod VII vel VIII solidos et fuit sibi iniunctum (se le impuso) quod tunc (entonces) suppleat pretium quod valebit quando recipere debet dictum oleum illis a quibus emit, quod facere concessit et iuravit de cetero non facere contractus usurarios. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Mascharosius Monet ut dicitur mutuat ad usuras. [...] (Tortosa, Alfandec)
- Item, Guillelmus Saura mutuat ad usuras. [...] Fuit vocatus Guillelmus Saura et dixit quod nunquam fecit contractus usurarios, concessit quod mutuavit de pecunia sua pluribus amore Dei; tamen dixit se recepisse ultra sortem inter quibus mutuavit, et dixit quod Michaele uxori Berengari Bonfill usque ad XV libras. Item, a.N Ribero Generi, priori de Almenara, XI solidos. Item, Arnaldo de Agremut et uxori sue una 'vànova', I solidos et pluribus aliis. Item, Dominico corredor, dixit tamen quod si aliquis conqueratum de ipso ratione usurarium, est paratus satisfacere breviter et de plano et iuravit de cetero non commitere cum talibus nunquam usus fuerit. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Na Carnicera, que moratur a Remolins, facit idem. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Ferrarius de Bas est socius Bernardi Michaelis in contractibus usurariis. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Raimundus Granoyels usurarius publicus. (Tortosa, Alfandec)
- Item, uxor quondam Guillelmi Jofre mutuat ad usuras. [...] (Tortosa, Alfandec)
- Item, Bernardus Castellà facit contractus usurarios vendendo oleum 'per lo qual' valuat ad speram. [...] Fuit vocatus Bernardus Castell et dixit quod nunquam ipse (él) scienter (a sabiendas) contractus usurarios fecit et iuravit de cetero non facere. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Gauillelmus Pallarès facit contractus usurarios tam in blado quam in vino et oleo et pluribus aliis.
- Iacobus Pallarès facit contractus usurarios vendendo coria et pannos et alia plus quam valeant et mutuat 'diner' pro dineriis ad usuras. [...] Fuit vocatus Iacobus Pallarés de quo fuit inventum facere (de quien se descubrió que hacía) contractus usurarius et negavit fecisse tales contractibus immo (más bien) dixit expresse (expresamente) quod capellanus capelle dicat in ecclesia quod si ipse accepit (él si aceptó) aliquas usuras ab aliquo, est paratus (está dispuesto a) satisfacere incontinenti, et iuravit quod de cetero (de ahora en adelante) contractus usurarios non committeret. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Guillelmus Portegal facit idem. [...] (Tortosa, Alfandec)
- Item, uxor Paschasii Ferrando mutuat ad usurarios. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Nicholaus Terres mutuat ad usuras et facit contractus usurarios. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Nicholaus de Tenes mutuat ad usuras. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Petrus Alayx et uxor sua faciunt plures contractus usurarios. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Petrus Roma mutuat ad usuras. (Tortosa, Alfandec)
- Item, N'Aguiló 'qui està a l'amenler' est fenerator (usurero o prestamista) et male vite (de mala vida). (Tortosa, Alfandec)
- Item, uxor quondam Bernardi de Vallebrera mutuavit comunitati civitatis Dertuse pecuniam ad usuras ad IIII solidos pro libra de lucro quod anno. (Tortosa, Alfandec)
V. Item, si est aliquis maledicus, sacrilegus vel sortilegus vel qui vadit ad devinos, vel sit incortator*. (Pecado de maldición, sacrilegio, sortilegio, visita a los adivinos, etc.).
- Dixerunt quod Na Verneta est divinatrix et plures vadunt ad ipsam hac de causa (van a ella por esta causa). [...] Dixerunt quod Na Verneta facit aliquas devinationes et sortilegia et Matheus de Canelles est incortatus. (Tortosa)
- Dixerunt quod Petrus d'Almenara est maledicus (maldiciente) et Berengarius Cesoliveres in ludo (jugador) et Bernardus Alegre. [...] Fuit vocatus Petrus d'Almenara qui dicebatur esse maledicus et fuit correctus per dominum episcopum. Et fuit sibi iniunctum pro blasphemia, quod daret ecclesie Sancti Iacobi X solidos luminarie [...] Fuit vocatus Berengarius Cesoliveres et fuit correctus de blasphemia. (Tortosa, Alfandec)
- Item, Arnaldona, uxor Jacobi de Mora, est sortilega et devina. (Tortosa, Alfandec)*Incortar / incortado: Incortado (en Aragón): "Sometido a embrujamiento consistente en causar la imposibilidad de realizar el acto sexual con su pareja." [charrando.com] - O mejor explicado: "No gustaban las mujeres que no se preñaban, que se supiera de su esterilidad; eran llamadas 'machorras', despectivamente, y despreciadas por el marido -que nunca era sospechoso- y sobre todo por la familia de éste. A veces probaban el adulterio por si el marido era impotente o estaban incorados. La incortación era un rito que se establecía en el momento de dar el sí en la ceremonia religiosa del matrimonio. Un novio o una novia dejada, una enamorada que nunca declaró su amor o, simplemente, una persona malintencionada montaba el dedo corazón sobre el índice, haciendo una higa, un corte (con el pulgar asomando entre ambos). A partir de aquel momento, el matrimonio quedaba incortado: cuando uno se echaba a la cama, el otro se levantaba y así siempre, sin poder tener descendencia. Eso era lo que se explicaba y se creía." [BENITO, Manuel (2006): Piedras y ritos de fertilidad en el Alto Aragón. pp. 813-860. En Antigüedad y Cristianismo. Monografías Históricas sobre la Antigüedad Tardía, XXIII. Universidad de Murcia. (p.835) books.google.es]
*scit incortare: sabe incortar
VI. Item, si est aliquis hereticus vel credens hereticis vel qui eos recipiat publice vel occulte. (Pecado de herejía o creencias heréticas).
- Dixerunt quod est suspitio a.N Dominicus Barcher sit bonus christianus. (Tortosa) [...] Dixerunt quod Dominicus Barracher non habetur pro bono christiano. [...] Fuit vocatus Dominicus Barcher, senior, et dixit se non uti contractibus usurariis. De alliis quod suspicabatur quod esset catholicus christianus dixit se credere in Deum et eius Matrem Beatissimam et sanctos Dei et dixit interea (mientras tanto) quod credit quod confessio est necessaria cuicumque (a cualquiera) et ipse confessus fuit at (pero)asseruit guardiano minorum (aseveró al guardián de los menores) et iuravit non facere contractus usurarios. (Tortosa, Alfandec)
VII. Item, si fiunt vigilie inhoneste in ecclesiis, tripudiando vel inhonesta alia committendo. (Celebración de vigilias deshonestas en la iglesia, con bailes o reuniones).
VIII. Item, si festa bene coluntur et si bene ieiunia observantur. (Observancia de las fiestas de guardar y de los ayunos).
- Dixerunt quod bene coluntur (celebradas) festa per christianos, sed (pero) esset corrigendum de sarracenis qui operantur publice. (Tortosa)
- Dixerunt quod festa male coluntur comuniter (que las fiestas se celebran mal) et specialiter Guillelmus Pinyol facit in diebus dominicis continuo scidi ligna suis captivis (hace cortar leña a sus cautivos). (Tortosa) [...] Dixerunt quod non coluntur bene festa apportando ligna, oleum et plura alia diebus dominicus et festibus. (Tortosa, Alfandec)
IX. Item, si legata ad pias causas bene solvuntur. (Cumplimiento de los legados píos).
- Dixerunt se nescire (no saber), cum testamenta fiant (hecha) per notarium civitatis (de la diudad) tamen (sin embargo) non vident aliquos conquerentes (no ven a algunos quejándose). [...] Dixerunt quod bene solverit legata et alia (había pagado bien los legados y demás) in parrochia Sancti Iacobi. (Tortosa)
- Dixerunt quod Raimundus Granollers, tutor et curator filiorum Bernardi Granollers, non vult solvere testamentum ipsius Bernardi quam vis per Paschasium Sifre et Guillelmum de Pinós fuerit pluries requisitus (se lo requirireron en varias ocasiones). [...] Fuit vocatus Raimundus Granollers; dixit quod postquam fuit visitatus per dominum patrem bone memorie Dertusensiem episcopum et per dominum episcopum qui nunc (ahora) est non fuit usus aliquibus contractibus usurariis et hoc iuravit quod de cetero non uteretur. (Tortosa, Alfandec)
- Item, credum quod testamentum Petri de Comenge nec testamentus Petri Bru sunt soluta completa. (Tortosa, Alfandec)
- Item, testamentum uxoris Iacobi Natal non est solutum de quo est ipsemet (él mismo) manumissor. (Tortosa, Alfandec)
X. Item, si sunt aliqui qui male deciment vel primitient. (Cumplimiento del pago de diezmos y primicias).
XI. Item, si sunt aliqua reformanda vel corrigenda in populo vel in clero. (Correcciones que se harían entre el pueblo o entre el clero).
- Dixerunt quod esset bonum quod prohiberetur quod sarraceni non operarentur publice diebus dominicis et festivis. (Tortosa)
- Dixerunt quod non sit de sarracenis qui publice operantur et de balneis qui calfiunt in diebus domincis et festivis. (Tortosa, Alfandec)
- Dixerunt etiam aliqui ipsorum quod Iohannes de Simó, habens uxorem Dertuse, habet aliam in loco de Casp. (Tortosa, Alfandec)
Alcahuetería: alcavoteria (Tortosa)
Herejía: verbum hereticum (Herbés Jusans)
Lucro: recepit de lucro (Herbés Jusans), recipiebat de lucro (Herbés Jusans)
Pedir prestado: mutuavit triticum (Herbés Jusans)
Romper fertilidad: est incortatus* (Tortosa), incortat bestiarium (Herbés Jusans), incortat (Castricaprarum), scit incortare (Castricaprarum), incortatione (Boixar)
fiunt tripudia [baile]
[GARCÍA EGEA, Mª Teresa. La visita pastoral a la Diócesis de Tortosa del Obispo Paholac, 1314. Servei de Publicacions de la Diputació de Castelló. Castelló. 1993.)]
SIGNIFICAT APROXIMAT D'ALGUNES PARAULES QUE APAREIXEN:
A DINERS ADEVANTATS - con dinero adelantado, a un precio inferior al que tendría más tarde en el mercado
A ESPERA vs. A MANVÉS - (comprar o vender al fiado vs. al contado)
MEALLA - malla, moneda similar al dinero, sobre todo en Mallorca
A 'MEALLALS' vs. A DINERALS (mutuavit a meallals). Encuentro: "vendre en menut, ço és a saber, a dinades e a meallades"
ALIQUIS - alguien
ALIUM - alguno
AMANSIUM - amante
ASSERUIT - aseveró, afirmó
AT - pero
AUT - o
BREVITER - en breve
CIVITATIS - de la ciudad
COLUNTUR - celebrar
CONCESIT - admitir
CONIUGATUS - casado
CONQUERATUR DE - se quejaba de
CONSUEVIT - solia
CUICUMQUE - a cualquiera
CUIUSDAM NOMINE - un tal
CUM - con
CUM DIMIDIO - y medio
DE CETERUM - de ahora en adelante
DE PLANO - de manera clara
DIMISSA (uxore dimissa) - dejada, despedida
DIMITTEBAT (dimittebat XII denarios) - se entregaba a, se daba a
DIMISSIT EAM - la dejó
EMIT - comprar, compró
ESSE PARATUM - estaba dispuesto a
ETIAM - también
EX EADEM - de la misma
EXPRESSE - expresamente
HAC (hac causa)- esta
HOC ANNO - este año
IMMO - más bien
INCORTAR - hacer la higa, tirar maleficio de infertilidad
INIUNCTIUM (fuit sibi iniunctum) - se le impuso
INTENDIT - tener intención
INVENTIUM - se descubrió
ITEM - asimismo
IPSE - él
IPSEMET - él mismo
LUDO - jugador
MALEDICUS - maldiciente
MERCES - mercancías
MULTOTIENS, MULTOTIES - muchas veces
MUTRIX - madre
MUTUAT - presta
MUTUAVIT - tomó un préstamo (o concedió? mutuum accipere vs. mutuum dare)
MUTUARUNT ULTRA SORTE - prestaron con ánimo de recibir algo
NEC - ni
NUNC - ahora
NOTRIX - nodriza
OBS (a obs) - per a ús i profit de
PAGINAS - juego de naipes
PARATUM (est paratus) - dispuesto a
PER SE - por sí mismo
PETERENTUR - quitado
POST HOC - después de esto
PRETEREA (dixit preterea) - además de eso
PUBLICE - de manera pública
QUAS TENEBAT - que tenían
QUERELANI (cuicumque querelani) - queja
QUONDAM - cierto, cierta
SCIENTE - con pleno conocimiento
SCIENTER - a sabiendas
SCIT - sabe
SED - pero
SITE (site ubi) - donde
SOLUTUS - soltero
SUMMARIE (summarie et de plano) - sin contemplaciones (de manera directa y sin contemplaciones)
TABULA - taula (del mercat)
TAMEN - sin embargo, pero
TRIPODIUM - baile
TUNC - entonces, en aquel momento
UBI (site ubi) - donde
UNQUAM - nunca
UT DICITUR - como se suele decir
UTEBATUR MALE - hacía mal uso, obraba mal
UTI - haber utilizado, utilizarlo, hace uso de ello
UXOR - esposa
UXORATUS - casado
VILIS - vil
VIRUM - marido
Recursos en llatí:
- Latin Dictionary & Grammar Resources: latin-dictionary.net
- WordSense Dictionary: wordsense.eu
- Vicipaedia: la.wikipedia.org
- Corrector Ortográfico Latín: stars21.net
- Merriam-Webster Dictionary / Thesaurus: merriam-webster.com
portell.es - portellweb@yahoo.es
Recopilació bibliogràfica i transcripcions de Jacint Cerdà